Hoe extreme ideeën en onwaarheden gemeengoed worden?
Begin de jaren 1990 stemde in Europa één op de tien kiesgerechtigden op populistische partijen. 30 jaar later is dit drie op de tien. Ongeveer de helft daarvan steunt uiterst rechtse partijen. Hoe is dit kunnen gebeuren? Hoe worden extreme ideeën meer en meer normaal? Een inzicht in de tool box van de populist. Hij/zij zet volgende stappen:
- Schep een tegenstelling tussen ‘wij’ en ‘zij’, ‘het volk’ en ‘de elite’. De moreel corrupte elite met macht vormt een bedreiging voor de ‘algemene wil van het gewone volk’. Wanneer afkomst een rol gaat spelen spreekt de populist van het ‘zuivere’ volk. Hij /zij verkoopt zich als de spreekbuis van dit volk.
- Zaai angst. De populist speelt in op bestaande gevoelens van angst: echte en ingebeelde. Migratie is hiervoor een dankbaar thema. Hij gaat die angst ook aanwakkeren door het probleem groter voor te stellen dan het eigenlijk is. En als er geen is, gaat hij er wel één bedenken. Hij stookt maw. de boel bewust op, hij zoekt de confrontatie met de bestaande machthebbers en media.
- Overtuig kiezers dat ‘het volk’ een homogeen geheel is en wijs ‘vreemde elementen’ en ‘afwijkende opvattingen’ aan. Wij ‘het volk’ vormen een eigen identiteit en die wordt bedreigd door buitenstaanders: zij die van elders komen en die hier- op onze rug- komen parasiteren. Zij die een loopje nemen met de traditionele familiewaarden van de witte gezinnen met een vader en een moeder.
- Wijs hen als zondebokken aan voor alles wat fout loopt in de samenleving: de wachtlijsten in de sociale woningbouw, de achteruitgang van het onderwijs, de afbouw van de sociale zekerheid, het inpikken van arbeidsplaatsen… Als negatieve gebeurtenissen worden gekoppeld aan identitaire kenmerken van ras, geslacht, huidskleur, natie…die er niet toe doen, waar er geen verbanden mee zijn staan alle lichten – op het hellend vlak- op rood.
- Creëer hoop. Pak die zondebokken aan en creëer zo hoop. ‘Er wordt eindelijk iets aan gedaan’. Zo zorgt de populist voor een ogenschijnlijke (kort termijn-) oplossing. Ten gronde wordt het probleem niet aangepakt. Het bouwen van muren bv. zal de migratie niet stoppen.
- Beloof ‘law- and- order’. Wie belooft ‘korte metten’ te maken met de aangewezen zondebokken, heeft orde en de institutionele macht nodig. Kritische tegenstemmen zijn uit den boze. Onafhankelijke media worden aan banden gelegd. Het gerecht wordt bemand met eigen pionnen.
- Presenteer jezelf als een sterke leider die ook goed kan entertainen. Naast de nodige charisma en authenticiteit dient de populist ook een overtuigend mediapersoonlijkheid te zijn. De media dienen over hem/ haar te schrijven: ophef en aandacht dient verzekerd te blijven. Sociale media worden misbruikt om zelf ophef te maken als het te windstil is in de klassieke media.
- Lieg schaamteloos. De kick om aandacht wordt verzekerd door schaamteloos leugens te verspreiden. Liegen is zo normaal geworden dat de leugen, als die uitkomt, vandaag onbestraft blijft. En dat niemand er zich nog voor schaamt want zo had de populist het immers toch niet bedoeld. Waar liegen steeds normaler wordt moet de populist met meer en zwaardere leugens en provocaties komen om zo de aandacht nog te kunnen trekken. Er treedt bij het brede publiek- na 30 jaar- gewenning op: ‘eigen volk eerst’ wordt als normaal aangenomen. Daardoor worden de provocaties van rechts- radicale politici nog heftiger. Zo blijven ze in beeld. Andere partijen gaan de agenda van radicaal rechts overnemen waardoor ‘eigen volk eerst’ meer en meer gemeengoed wordt. De neerwaartse spiraal in ingezet.
Eenmaal aan de macht ontwikkelt zich de dynamiek van de ‘eigen clan’. Op maatschappelijke sleutelposities (gerecht, media, parlement) worden eigen mensen gedropt: de meelopers én de dwepers. Ongemerkt geraken zo ‘grenzeloze mensen’ op posities waar ze hun ‘grenzeloze macht’ kunnen ontwikkelen. Er ontstaat -op termijn- een eigen maffia achtige machtsclan op basis van:
- Privileges voor eigen mensen: de meelopers, de supporters en de dwepers worden beloond, krijgen heel wat gunsten/voordelen.
- Bedreigingen, afrekeningen, corruptie, steekpenningen … tav. de anderen.
Paranoia is hierbij een belangrijke motor: het waanbeeld dat de verworven macht voortdurend bedreigd is: intern (administratie- deep state) en extern. Dergelijke regimes worden gekenmerkt door:
- Absolute brutaliteit tegen al wie niet in de pas loopt: met geweld wordt de realiteit naar hun hand gezet – zo ontstaat een nieuwe realiteit;
- Gebrek aan humor bij de leider;
- Sterk centraal georganiseerd machtssysteem, op basis van:
- ‘verdeel en heers’;
- Een uitgebreid netwerk van privileges;
- Paranoia aan de top wat leidt tot:
- Een sterk uitgebreid netwerk van verklikkers;
- De uitbouw van een parallelle (informele) machtsstructuur rechtstreeks onder leiding van de ‘verkozen’ president;
- Schijnvoorstellingen: rechtszaken, verkiezingen, ea
- Misbruik van God;
- Het eigen ‘grote gelijk’- ze hebben de waarheid in pacht. En als die nog eens van God komt dan zijn het dogma’s waarover niet gesproken mag worden. Het is zo. God wil het.
- Een sterk uitgebouwde propagandamachine ter ondersteuning van het eigen ‘grote gelijk’;
Hier komt de verborgen agenda van ‘extreemrechts’ naar boven: met valse argumenten, halve en hele leugens, extreem geweld... geraken ze aan de macht en vestigen ze een orde die uiteindelijk gericht is op:
- Zelfverrijking: monopolisatie van natuurlijke rijkdommen, industrie, technologie;
- Opleggen van een minderheid denken op de meerderheid;
- Het in beslag nemen van gronden voor het ‘eigen volk’ – levensruimte scheppen;
Hoe aanpakken?
Hoe kunnen we in onze heterogene samenleving op een verantwoorde manier omgaan met polarisatie. Er zijn vijf manieren om te depoliseren én de neerwaartse spiraal te doorbreken:
- Geeft de pushers geen klankbord meer:
- Neem letterlijk en figuurlijk afstand van de pushers, van de spreekbuizen van extreemrechts;
- Maak in de media duidelijke afspraken over grenzen aan de berichtgeving. Rem af: hou onwaarheden en provocaties uit krantenkoppen en praatprogramma’s. Citeer ze niet meer letterlijk maar vat hun methode samen.
- Stem nooit op mensen die je vertellen dat het vroeger beter was.
-
Bestrijdt de polen niet maar versterk het midden:
- Zoek naar wat mensen verbindt, zoek het cement ‘op maat van doelgroep/buurt/ dorp/ stad’;
- Stel vragen ter ondersteuning van het middenveld;
- Leer debatteren op een constructieve manier – stimuleer de vaardigheden hiervoor;
- Verander van onderwerp: zoek het onderwerp dat voor het midden belangrijk is;
- Zie belangrijke rol van informele leiders in het middenveld;
- Ga een samenwerking met hen aan op basis van concrete projecten;
- ‘Handen uit de mouwen’ projecten: Hoe zouden jullie dit aanpakken? Hoe pakken we dit aan? De ‘hoe’ vraag stellen…. Niet de ‘waarom’ vraag.
- Verander van positie:
- Geef leiding aan het middenveld én versterk dit middenveld; bouw bruggen in het middenveld- zoek naar verbinding daar;
- te willen bruggenbouwen tussen de pushers, pushers staan niet open voor dialoog, ze zien alleen hun eigen waarheid;
- Verander van toon:
- Luister echt naar wat er leeft bij de mensen! Zie concept: vredeskunstenaars Wakker voor Vrede;
- De mensen niet om een standpunt/ mening vragen- wel vragen we hoe ze het probleem zouden aanpakken.
- Wees creatief in je reactie, reageer zo dat de ander dit totaal niet zou verwachten en zich geen houding weet aan te nemen:
